In december 2018 heeft Pyramide het tijdschrift voor muziek in het primaire ondewijs een artikel geweid aan ons project.
Het artikel in de origenele lay-out is te downloaden via deze link: Pyramide_artikel_WTS
Watch that Sound
In gesprek met onderwijsvernieuwer Jacques van de Veerdonk
Michel Hogenes
13 oktober 2018
Componeren met de klas, hoe pak je dat aan? Wellicht kunnen we gebruik maken van het materiaal van educatief project Stichting Watch That Sound, dat onder andere lessen in compositie en sounddesign maakt. Voor dit artikel sprak ik met de teamleider, Jacques van de Veerdonk.
Componeren van muziek krijgt steeds meer aandacht in het basisonderwijs. Zo is componeren (en improviseren) als apart domein in de kennisbasis muziek voor de pabo [*1] opgenomen en heeft Meer Muziek in de Klas dit jaar het project ‘Digitaal Componeren in de Klas’ uitgevoerd. Hoewel componeren als lesactiviteit in de basisschool niet nieuw is, zijn veel leerkrachten, vakleerkrachten en vakspecialisten muziek nog zoekende naar manieren waarop les in componeren op de basisschool kan worden vormgeven. Ik spreek met iemand die hiermee al veel ervaring heeft, Jacques van de Veerdonk. Hij is componist, schoolmusicus en teamleider van de Stichting Watch that Sound, die kinderen en jongeren uitnodigt om composities en soundtracks te ontwerpen en live op te nemen.
Een korte geschiedenis
Watch that Sound werkt al vijftien jaar aan een nieuwe benadering van muziek- en mediaeducatie. Inmiddels heeft de stichting daartoe online software, films, workshops en series lessen in compositie en sounddesign ontwikkeld. Op de vraag wat de aanleiding was van dit project begint Jacques direct enthousiast te praten: “Aan het begin van deze eeuw ontstond de behoefte meer aan te sluiten bij de immense diversiteit van de leerlingen in de stad Rotterdam, en er was behoefte om nieuwe vormen van muziekonderwijs te onderzoeken”, vertelt hij. Jacques was toen nog onder meer muziekcoördinator van de havo voor muziek en dans en docent muziektheorie bij de popafdeling van Codarts, Hogeschool voor de Kunsten in Rotterdam. Door zijn werk voor Codarts en Watch that Sound had hij ontdekt dat kinderen het heerlijk vinden om problemen op te lossen.
“Ik werd benaderd door Sandra den Hamer, de toenmalige directeur van het Internationaal Film Festival Rotterdam. Zij vroeg mij of ik een workshop kon verzorgen rond componeren voor kinderen en jongeren, in combinatie met film, en dat heb ik gedaan. Bij het componeren van muziek is het element tijd voor kinderen tamelijk ongrijpbaar, een probleem dat zij moeten oplossen. Film kan daarbij houvast bieden. Het componeren van filmmuziek wordt door veel kinderen en jongeren als een interessante, betekenisvolle activiteit ervaren.”
Jacques vervolgt: “In het huidige tijdsgewricht speelt technologie een steeds grotere rol in een ieders leven. Zelfs peuters blijken al zeer behendig te zijn in het omgaan met tablets. In relatie tot muziek is muziektechnologie beschikbaar waarmee muziek en geluiden kunnen worden opgenomen en bewerkt en/of als instrumenten worden ingezet om live muziek mee te maken. Muziekproductie, het digitaal componeren van muziek, is tegenwoordig een serieuze tak van sport binnen zowel de klassieke als de lichte muziek. Bij de start van Watch that Sound werd al gebruik gemaakt van muziektechnologie, maar de inzet ervan is de afgelopen vijftien jaar toegenomen en de manier waarop dit wordt toegepast beter afgestemd op de doelgroep. Overigens worden de muziek en de geluiden akoestisch (analoog) gemaakt en wordt muziektechnologie vooral ingezet voor het opnemen en bewerken ervan.”
In de startfase begon Jacques met twee collega’s. Samen gaven zij workshops aan in totaal 56 deelnemers tussen de zes en tien jaar oud. Voor deze eerste deelnemers werd programmeurs gevraagd om interessante fragmenten te selecteren waarbij de kinderen en jongeren muziek mochten componeren. Regisseurs stelden acht filmscènes beschikbaar. Iets wat heel bijzonder is want regisseurs doen dit niet zo snel.
Sindsdien is Watch that Sound gegroeid en is het opgenomen in het Rotterdamse kunstenplan. Er zijn 21 muziekdocenten bij het project betrokken en het is de ambitie om binnen vier jaar 20.000 kinderen en jongeren te bedienen. Dat is veel, maar Jacques denkt dat het haalbaar is: “Het opzetten van een project van deze omvang vraagt inderdaad veel lef en doorzettingsvermogen. Maar nog steeds worden er scènes uit films beschikbaar gesteld en er is nu veel meer kennis over wat geschikt en minder geschikt is voor de verschillende leeftijdsgroepen. Er wordt met alle leeftijden vanaf vier jaar gewerkt. Daarnaast is het zo dat de workshops niet meer alleen plaatsvinden tijdens het Internationaal Film Festival, maar ook in andere perioden en op andere locaties zoals scholen, culturele instellingen en andere (film)festivals. Voor leerkrachten zijn lesbrieven beschikbaar en muziekdocenten kunnen trainingen volgen.”
Belang van componeren in de basisschool
Watch that Sound wil samen met groepsleerkrachten en muziekdocenten het muziekonderwijs vernieuwen. Jacques: “ Ik vermoed dat het aantal kinderen dat een instrument speelt, is afgenomen. Het aantal kinderen dat zelf muziek maakt met computers, tablets en andere devices is daarentegen sterk aan het toenemen. In jaren zeventig en tachtig hadden we in de instrumentale- en vocale muzieklessen een verschuiving van klassieke- naar popmuziek, nu lijkt er een verschuiving plaats te vinden van het zelf spelen van muziekinstrumenten naar het zelf produceren van muziek. Dit vraagt om een nieuwe benadering van het muziekonderwijs waarin eigentijdse middelen zoals computers worden ingezet.”
Scheppend bezig zijn is volgens Jacques een van de leukste dingen die je in je leven kunt doen: “Scheppend bezig zijn is iets magisch. Magie die je ieder kind gunt. Als volwassen moeten we dit met kinderen en jongeren delen”. Hij kijkt dan ook jaloers naar andere kunstvakken, zoals beeldende vorming, dans en drama, omdat het scheppende element in die vakken veel meer op de voorgrond staat dan bij het vak muziek. Binnen muziek ligt de nadruk (te) vaak op de ambachtelijk kant van het vak waarvoor veel geoefend moet worden.
Werkwijze
Watch that Sound heeft verschillende workshops ontwikkeld voor zowel basis- als voortgezet onderwijs en verzorgt deze bovendien op media- en filmfestivals. Daarbij wordt gebruik gemaakt van muziektechnologie op computer en telefoon om zelf soundtracks bij films te maken. Projecten duren doorgaans drie tot zes weken waarbij filmcompositie en het op de juiste manier maken van (geluids)opnamen centraal staan. De vraag is natuurlijk: ‘Hoe pak je dit aan?’
Met kleuters worden soundtracks voor animatiefilms gemaakt. De kinderen zingen, verzinnen geluiden, spelen op instrumenten, bewegen, voeren uit, nemen op en tekenen. Muziektechnologie speelt bij de kleuterworkshops overigens nauwelijks een rol. Centraal staan het exploreren van klanken en de mogelijkheid je door middel van muziek en geluid te uiten.
Bij workshops voor oudere kinderen wordt wordt ingegaan op de effecten van muziek en geluid bij beeld. ‘Zou de film Jaws van Stephen Spielberg net zo spannend zijn als er geen of andere muziek bij zou klinken?’ Kinderen leren zelf geluiden op te nemen, hoe ze op een muzikale manier karakters in een film tot ontwikkeling kunnen brengen, ritmes bedenken en produceren, om uiteindelijk een eigen soundtrack bij een film te maken.
Tijdens de projecten is het de bedoeling dat de groepsleerkracht op een ander moment in de week verdergaat met de activiteiten die door de workshopleider zijn ingezet. Ter ondersteuning heeft Watch that Sound lesbrieven ontwikkeld. Een project werkt altijd toe naar een concreet eindproduct: een website van de klas of school of een soundtrack voor de afscheidsmusical. Soms is het mogelijk een presentatie te koppelen aan een van de vele (kleinere) filmfestivals die ons land rijk is.
Opmerkelijk is dat kinderen heel kritisch en gevoelig zijn voor geluid. Ieder stuk speelgoed heeft een eigen geluid. Kinderen direct met welk speelgoed geluid wordt gemaakt. Volwassen onderscheiden deze geluiden minder goed dan kinderen. Sommige kinderen heb dan ook een uitgesproken mening over wat wel en wat niet goed klinkt. Tijdens het werken met bestaande samples [opgenomen geluidsfragmenten] tonen ze een sterke voorkeur, dan wel afkeer, voor bepaalde combinaties van samples.
Kinderen verkennen de wereld om zich heen niet alleen door te kijken en te voelen. Juist door naar geluiden te luisteren en met geluiden te experimenteren leren ze van alles om hen heen. Jacques stelt dan ook dat kinderen de beste sound designers zijn die je je kunt wensen. Ze tonen een heel open houding en kunnen zich zeer kritisch tonen ten aanzien van muziek die wordt geproduceerd.
Toekomstmuziek
Jacques stelt dat het van belang is om kinderen en jongeren bewust te maken van geluid en de invloed daarvan op emoties van mensen: “Muziek is overal om ons heen. Het produceren van muziek en geluiden is een prachtig middel om deze bewustwording te stimuleren en kinderen en jongeren een middel in handen te geven zich creatief te uiten met muziek en geluid.”
Watch that Sound gaat de uitkomsten van Jacques’ Rotterdamse experimenten landelijk uitrollen. Op dit moment wordt er al in een aantal andere steden en zelfs internationaal met de door Watch that Sound ontwikkelde methodiek gewerkt, maar het zou mooi zijn als alle kinderen en jongeren de kans krijgen ervaring op te doen in het componeren van muziek en geluid bij film. Om de genoemde ambitie te realiseren, wordt op dit moment een uitwisselplatform voor beeld en geluid ontwikkeld: STEP (Sound Track Exchange Platform). Het zal hanteerbaar zijn voor kinderen/mensen van alle leeftijden, zowel binnen als buiten het onderwijs. Voor de kinderen is de drempel om techniek te gebruiken laag, stelt Jacques: “Kinderen en jongeren snappen de taal van apps. De techniek is binnenkort voorhanden. Filmproducenten staan heel positief tegenover dit initiatief en laten dit blijken door materiaal ter beschikking te stellen. Het zou mooi zijn als alle scholen in Nederland het zouden aandurven met kinderen muziek te componeren bij films die bij Watch that Sound beschikbaar zijn.”
Wie meer wil weten over Watch that Sound kan kijken op de website van de stichting: www.watchthatsound.nl en contact opnemen met [email protected]
NOTEN
https://www.10voordeleraar.nl/documents/kennisbases_pabo/kennisbasispabo.pdf